OKB, psikoz, mani ve bipolar bozukluk… Sanat tarihi boyunca pek çok sanatçının zihinsel rahatsızlıklarla mücadelesi, eserlerine yön veren görünmez bir çizelge oluşturmuştur. Mark Rothko’nun ağır depresyonunun izleri, tuvalleri dolduran yoğun renk bloklarının kasvetinde hissedilir; Unica Zürn’ün sürrealist şiirleri ve ‘otomatik’ çizimleri ise şizofreni deneyimlerinin yarattığı karanlık bir çıkmazı andırır. Zihinsel kırılganlığın sanatsal üretkenliğe nasıl dönüşebileceğinin bu örnekleri, yaratıcılık ile zihinsel çatışma arasındaki bağa ışık tutar. Bu zincirin günümüzdeki en çarpıcı halkalarından biri ise kuşkusuz Japon sanatçı Yayoi Kusama’dır.
1929’da Matsumoto’da doğan Kusama, çocukluğundan itibaren halüsinasyonlar yaşamaya başlamış; çiçek tarlalarında desenlerin sonsuza dek tekrarlandığını görmek, onda hem korku hem de büyüleyici bir ilham uyandırmıştır. Bu erken deneyimler, ömrü boyunca sanatının merkezinde yer alacak “sonsuzluk” fikrinin kaynağı olmuştur. 1950’lerde New York’a taşındığında Warhol ve Oldenburg gibi isimlerle aynı sahneyi paylaşmış; ancak onu farklı kılan, yalnızca avangard ruhu değil, kendi zihinsel dünyasını sanata dönüştürme cesareti olmuştur.
Kusama’nın en bilinen sembolleri olan polka dot desenleri ve ayna odaları, aslında onun “benliğin yok oluşu” dediği deneyimi görselleştirir. Noktalar çoğaldıkça birey silinir, evrenin bir parçası haline gelir. Bu, obsesif-kompulsif bozukluk ve halüsinasyonlarla geçen bir hayatın yalnızca semptomu değil, aynı zamanda bunun iyileştirici bir pratiğidir. Kusama için sanat, terapiyle eşdeğer bir alandır; yazdığı şiirlerden dev kabak heykellerine kadar tüm üretimi, zihnindeki kaosu düzenleme çabasının bir yansıması olarak okunabilir.
Sanat ile akıl sağlığı arasındaki bu bağ, günümüzde wellness kültürüyle de yeniden gündeme geliyor. Günlük tutma atölyeleri, mindful sanat terapileri, yavaş iletişim pratikleri… Hepsi, Kusama’nın mektuplarını hatırlatan bir “kendini yazma” ve/veya “kendini çizme” eyleminin çağdaş versiyonlarıdır. Kusama’nın farkı, bunu yalnızca bireysel bir terapi değil, küresel ölçekte paylaşılabilir bir estetik haline getirmiş olmasıdır. Bugün onun sergilerinde saatlerce kuyruk bekleyen insanlar, aslında yalnızca sanat değil, aynı zamanda kolektif bir iyileşme alanı deneyimler.
Kusama’nın bu bağlamda hayatındaki en çarpıcı detaylardan biri, 1970’lerden beri gönüllü olarak Tokyo’daki bir psikiyatri kliniğinde yaşıyor olmasıdır. Gündüzleri atölyesine gidip eserlerini üretir, geceleri kliniğe döner. Yani onun sanatı ve ruhsal dünyası birbirinden ayrılmaz; biri diğerinin yükünü hafifletir, diğeri ise estetik bir evren kurar. Bu, modern sanat tarihinde eşi benzeri az bulunan bir yaşam tercihi ve tutarlılıktır.
Bugün Kusama hâlâ üretmeye devam ediyor ve eserleri dünya çapında rekor kıran sergilerle milyonlara ulaşıyor. Sıradaki durak ise Avrupa’nın en prestijli kurumlarından biri olacaktır: 12 Ekim 2025 – 25 Ocak 2026 tarihleri arasında Kusama’nın eserleri Basel’deki Fondation Beyeler’de geniş kapsamlı bir sergiyle sanatseverlerle buluşacak. Bu sergi, yalnızca polka dot’ların hipnotik cazibesine tanıklık etmek için değil, aynı zamanda zihinsel rahatsızlıklarla sanatın kesişiminde ortaya çıkan evrensel bir güzelliği görmek için de büyük bir fırsat olacak.
